Publikacja "Modernistki o kinie. Kobiety w polskiej krytyce i publicystyce filmowej 1918-1939"
jest rezultatem projektu realizowanego przez dr hab. Małgorzatę Radkiewicz,
prof. UJ w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na rok
2015.
Książka ukaże się w 2016 roku w krakowskim wydawnictwie Korporacja Ha!art.
Celem projektu
oraz książki jest pokazanie, w jaki sposób i w jakim zakresie kobiety jako
publicystyki piszące o kinie oraz krytyczki filmowe brały udział w rozwoju kultury
filmowej w Polsce 1918-1939 – czyli w okresie, gdy wraz z polską państwowością
niezwykle dynamicznie rozwijała się kultura i sztuka filmowa (także
awangardowa, a nie tylko kino popularne).
Zaangażowanie
kobiet w międzywojniu w kulturę oraz w publicystykę filmową ma dwie główne
przyczyny. Po pierwsze, jak pokazuje dokumentacja, techniki fotograficzne i filmowe były
wynalazkami szybko poznanymi i przyswojonymi przez kobiety. W nowych
technologiach i budowanej wokół nich kultury – (audio)wizualnej czy filmowej - widziały
one szansę na własną działalność twórczą oraz aktywność zawodową. Po drugie,
lata międzywojenne to okres dyskutowania w niepodległej Polsce wzorców
tożsamości (oraz sposobów ich reprezentacji). Polki jako jedne z pierwszych w
Europie otrzymały prawo do głosowania, stając się samodzielnymi podmiotami
społecznymi, z prawem do pracy i edukacji, co przełożyło się na ich aktywność w
sferze publicznej: jako obywatelek, pracowniczek, a na gruncie kina jako reżyserek,
aktorek, a także widzów.
Wyrazem
samoświadomości kobiet, ich edukacji i emancypacji był ich wkład intelektualny
w rozwój kultury artystycznej, a zarazem udział w tworzeniu i konsumowaniu
kultury popularnej. Znalazło to odzwierciedlenie w pisarstwie i krytyce
filmowej, uprawianej przez kobiety – publicystki, pisarki, ale także amatorki.
Stefania
Heymanowa pierwsze swoje recenzje filmowe publikowała już w 1923 roku a od 1930
roku była stałą współpracowniczką „Kina”. Maria Jehanna Wielopolska pisała branżowe
recenzje filmowe dla „Kina”, „Kuriera Porannego”. Z „Kinem”
współpracowała także Wanda Kalinowska – orędowniczka edukacji filmowej oraz
wychowania „kinowego” młodzieży. W „Kinie”
ukazywały się także teksty Leonii Charapowej, prezentującej polskim czytelnikom
kinematografię światową. Natomiast krytyczka sztuki Stefania Zahorska,
urodzona i wykształcona w Krakowie, miała cotygodniową rubrykę filmową w
warszawskich„Wiadomościach Literackich”. W piśmie tym pisała również jej
wychowanka Leonia Jelonkówna – pod własnym nazwiskiem albo jako „Zastępca” pod
nieobecność Zahorskiej.
Analiza
pisanych przez nie tekstów filmowych uwzględnia więc kwestie:
- podejścia kobiet do kina jako nowej technologii, oferującej możliwości eksperymentowania z formą, narracją i samym tworzywem filmowym, co otwiera przestrzeń dla refleksji teoretycznej, ekspresji artystycznej i działań praktycznych o różnym charakterze (od edukacyjnego poprzez polityczny);
- zmiany sposobów reprezentacji kobiet oraz poddanie obrazów kobiet refleksji krytycznej, odnoszącej się zarówno do zmieniających się technik, mód, ale także wypracowywanych przez kino konwencji dotyczących portretowania i obrazowania miejsc oraz zamieszkujących je ludzi.
Zagadnienia badawcze – rozdziały książki:
CZĘŚĆ I
1) kobiety w historii kultury wizualnej oraz filmowej – zarys polskiej i
zagranicznej refleksji historycznej oraz teoretycznej (omówienie wybranych
publikacji i metod badawczych)
CZĘŚĆ II
2) omówienie tekstów krytycznych pokazujących otwarcie kobiet na nowe
technologie (fotografia, kino) – przemiany kulturowe i obyczajowe; emancypacja
i edukacja;
- teksty na temat formy filmowej i środków artystycznych używanych (i odkrywanych przez reżyserów): dźwięk, montaż;
- kino popularne i kino artystyczne;
- film polski – w recenzjach i tekstach publicystycznych omawiających sytuację polskiej kinematografii;
- znaczenie edukacji filmowej; próby zdefiniowania doświadczenia filmowego ze względu na wiek widzów, miejsce ich zamieszkania, zainteresowania;
3) teksty (publicystyczne i krytyczne) pokazujące działania kobiet w
przemyśle filmowym w odrodzonej Polsce – jako aktorek, reżyserek i odbiorczyń
kina;
4) rola
kultury popularnej i jej znaczenie dla rozwoju publicystyki filmowej – teksty z
magazynów ilustrowanych o kinie;
CZĘŚĆ III
5) teksty
omawiające obrazy kobiet na ekranie – najpopularniejsze wizerunki i sylwetki
gwiazd filmowych – polskich i zagranicznych;
6) kobieca
publiczność przed ekranem – doświadczenia indywidualne opisane z perspektywy
zmian obyczajowych, oznaczających obecność kobiet w sferze zawodowej oraz
publicznej – jako konsumentek i uczestniczek kultury popularnej.
